Obecna sytuacja coraz mniej przypomina rzeczywistość, do której jesteśmy przyzwyczajeni. Dynamicznie zmieniające się przepisy dotyczące ograniczeń związanych z epidemią COVID-19, wszechobecne informacje o rosnących liczbach zakażeń oraz niepewność jutra skutecznie utrudniają codzienne funkcjonowanie. Epidemia stanowi jednak przede wszystkim poważne wyzwanie dla osób wykonujących zawody medyczne, ze szczególnym uwzględnieniem fizjoterapeutów. Konieczne jest bowiem pogodzenie sprawowania opieki zdrowotnej nad pacjentem z bezpieczeństwem epidemicznym. Jednocześnie należy pamiętać, że osoba wykonująca zawód fizjoterapeuty może podlegać nie tylko odpowiedzialności karnej lub cywilnej, ale również odpowiedzialności zawodowej za naruszenie zasad etyki zawodowej lub przepisów dotyczących wykonywania zawodu. Fizjoterapeuta, oprócz wykonywania zawodu z należytą starannością i zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, ma obowiązek respektować zarówno prawa pacjenta, jak i zasady etyki zawodowej. W praktyce oznacza to powinność ciągłego dokształcania się i znajomości przepisów prawnych, gdyż w przeciwnym wypadku fizjoterapeuta naraża się na poniesienie odpowiedzialności zawodowej.
W kontekście panującej epidemii trzeba mieć na uwadze, że opisane wymagania wobec fizjoterapeutów nadal obowiązują. W związku z tym, wykonywanie zawodu zgodnie z aktualną wiedzą medyczną oznacza, że fizjoterapeuta podczas udzielania świadczeń zdrowotnych powinien opierać się na standardach i zaleceniach dotyczących bezpieczeństwa epidemicznego. Niezbędne zatem jest m.in. stosowanie środków ochrony osobistej (maseczek, odzieży ochronnej, rękawiczek) oraz odpowiednia dezynfekcja rąk i powierzchni gabinetu, gdyż w przeciwnym wypadku fizjoterapeuta może być pociągnięty do odpowiedzialności za niezastosowanie się do zasad bezpieczeństwa epidemicznego. Tak jak na co dzień fizjoterapeuta powinien przestrzegać podstawowych zasad sanitarnych, np. każdorazowo dezynfekować sprzęt po udzieleniu świadczenia i wymieniać ręcznik na leżance, w przypadku zagrożenia epidemicznego określonym rodzajem wirusa konieczne staje się uwzględnienie dodatkowych środków bezpieczeństwa. Na marginesie trzeba zauważyć, że stosowanie się do standardów zapobiegających szerzeniu się epidemii zapewnia ochronę nie tylko pacjentowi, ale także fizjoterapeucie.
W obecnych warunkach ważne jest, aby fizjoterapeuta miał na uwadze granice swoich kompetencji zawodowych. Aktualnie system opieki zdrowotnej skoncentrował się na przeciwdziałaniu epidemii COVID-19, zaś znaczna część personelu medycznego nie ma możliwości wykonywania pracy ze względu na swój stan zdrowia lub sytuację rodzinną np. konieczność zapewnienia opieki nad dziećmi. Utrudniony dostęp do pomocy medycznej może powodować, że pacjenci, mając do czynienia z fizjoterapeutą, będą oczekiwali od niego udzielenia świadczeń zdrowotnych, które pozostają w gestii innych zawodów medycznych (np. lekarza). Taka postawa pacjentów wynika najprawdopodobniej z ich niewiedzy i kojarzenia osób wykonujących zawody medyczne po prostu z dziedziną medycyny bez szczegółowego rozróżniania na poszczególne profesje, jednakże przyczyną może być także zniecierpliwienie oczekiwaniem na udzielenie świadczenia przez właściwą osobę bądź wręcz desperacja wywołana uciążliwą dolegliwością. Fizjoterapeuta natomiast, jako profesjonalista, powinien przede wszystkim znać granice swoich kompetencji zawodowych, a następnie wyjaśnić pacjentowi zakres możliwych do zaoferowania świadczeń zdrowotnych. Podejmowanie się przez fizjoterapeutę udzielania świadczeń pozostających w gestii innych zawodów medycznych może spowodować nie tylko konsekwencje natury prawnej (np. w przypadku pojawienia się powikłań po zabiegu), ale również być źródłem napięć między poszczególnymi grupami zawodowymi oraz przyczynić się do osłabienia społecznego zaufania do zawodu fizjoterapeuty. W aktualnej sytuacji szczególnie cenna jest zarówno wzajemna solidarność przedstawicieli wszystkich profesji medycznych, jak i ich troska o dobro pacjenta.
Obowiązujące do niedawna rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 kwietnia 2020 r. nakładało liczne ograniczenia wynikające z występującej epidemii COVID-19 także w zakresie działalności leczniczej, ze szczególnym uwzględnieniem rehabilitacji. Na mocy niniejszego rozporządzenia ustanowiono obowiązujące do odwołania czasowe ograniczenie prowadzenia usług rehabilitacyjnych w ramach prewencji rentowej, które obejmowało całkowity zakaz wykonywania usług rehabilitacyjnych realizowanych w ramach zamówień udzielanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jednym z ograniczeń był także obowiązek zaprzestania udzielania świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu rehabilitacji leczniczej, do którego przewidziano dwa wyjątki. Pierwszym z nich były przypadki, w których zaprzestanie rehabilitacji groziło poważnym pogorszeniem stanu zdrowia pacjenta. Mimo że rozporządzenie nie precyzowało pojęcia „poważnego pogorszenia stanu zdrowia”, oczywistym jest, że nie chodziło o typowe przypadki, lecz takie, w których brak udzielenia świadczenia mógł skutkować np. znacznym uszkodzeniem ciała. Według drugiego wyjątku wskazanego w przedmiotowym rozporządzeniu, świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu rehabilitacji leczniczej można było udzielać za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności oraz w formie świadczeń stacjonarnych udzielanych pacjentom w ramach ciągłości i kontynuacji leczenia, przeniesionych bezpośrednio z ośrodka leczenia ostrej fazy choroby, w rozumieniu przepisów odrębnych. Jeżeli zatem fizjoterapeuta udzielił świadczenia zdrowotnego w ramach któregoś z dopuszczalnych wyjątków, koniecznym było skrupulatne opisanie przez niego w dokumentacji medycznej tych okoliczności ze szczególnym uwzględnieniem stanu zdrowia pacjenta. Dzięki temu później możliwe jest wykazanie, że miał miejsce przypadek, w którym np. nieudzielenie świadczenia groziło poważnym pogorszeniem stanu zdrowia pacjenta, co ma znaczenie dla ewentualnej odpowiedzialności zawodowej fizjoterapeuty. Ponadto, w razie udzielenia świadczenia zdrowotnego za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności należy mieć na uwadze, że podobnie jak w przypadku standardowej wizyty pacjenta w gabinecie powinny być dopełnione niezbędne formalności, zwłaszcza odnotowanie szczegółów konsultacji w dokumentacji medycznej. Warto także wskazać, że obowiązek zaprzestania udzielania świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu rehabilitacji leczniczej nie miał zastosowania w przypadkach udzielania świadczeń w warunkach stacjonarnych, rozpoczętych najpóźniej w dniu 1 kwietnia 2020 r. do dnia zakończenia udzielania przedmiotowych świadczeń.
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 2 maja 2020 r., ograniczenie wykonywania działalności leczniczej polegające na zaprzestaniu udzielania świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu rehabilitacji leczniczej obowiązywało do dnia 3 maja 2020 r. W kontekście potencjalnej odpowiedzialności zawodowej fizjoterapeuty należy zasygnalizować, że postępowanie w tym przedmiocie nie może być wszczęte, jeżeli od chwili popełnienia czynu upłynęły 3 lata. Bieg przedawnienia natomiast przerywa każda czynność Rzecznika Dyscyplinarnego Krajowej Izby Fizjoterapeuty, która dotyczy czynu fizjoterapeuty. Karalność przewinienia zawodowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło 5 lat, chyba że czyn popełniony przez fizjoterapeutę stanowi jednocześnie przestępstwo. Wskazane granice czasowe mają kluczowe znaczenie dla możliwości poniesienia przez fizjoterapeutę odpowiedzialności zawodowej, gdyż data popełnienia czynu może przesądzić o braku podstaw do wszczęcia postępowania.
W obecnej dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości konieczne jest aktualizowanie informacji oraz stały dostęp do najnowszych doniesień dotyczących nakazów i ograniczeń związanych z epidemią COVID-19. Jak wiadomo, ignorantia iuris nocet, bowiem brak znajomości norm prawnych co do zasady nie stanowi usprawiedliwienia w przypadku ich naruszenia. W odnalezieniu się w aktualnej sytuacji mogą pomóc wskazówki samorządu zawodowego fizjoterapeuty, który na bieżąco informuje swych członków o wytycznych i zaleceniach dotyczących epidemii. Należy także zauważyć, że stosowanie się przez fizjoterapeutów do przepisów dotyczących wykonywania zawodu oraz zasad etyki zawodowej pozwoli zapewnić bezpieczeństwo nie tylko pacjentom, ale także samym fizjoterapeutom zarówno pod względem epidemicznym, jak i prawnym.
Kancelaria Radcy Prawnego Krzysztof Baka
