Modele podejścia terapeutycznego w Osteopatii

Kwestią, która umyka nam w praktyce jest to, aby w centrum naszych przemyśleń stawiać pacjenta z całą jego historią, a nie jedynie objawy czy chorobę, która jest powodem wizyty w gabinecie. Zbyt często fiksujemy uwagę na tym, że dany objaw występuje, zamiast starać się w historii pacjenta odnaleźć czynniki, które przyczyniły się do takiego stanu rzeczy. Osteopatia dąży do zrozumienia globalnej funkcji organizmu i mechanizmów, które pozwalają mu na dostosowanie się do codziennych bodźców. Jedynym sposobem na skuteczną terapię jest postrzeganie konkretnych dolegliwości w odniesieniu do wszystkich układów organizmu. Ból odcinka lędźwiowego kręgosłupa, który jest zmorą w dzisiejszych czasach, może mieć różnorodne przyczyny. Owszem, zaangażowanie pewnych systemów naszego ciała będzie często dominujące, ale rozpatrując to zaburzenie jedynie przez pryzmat redukcyjny (np. mięśniowo-szkieletowy) efekt terapii nie będzie trwały i nie pozwoli pacjentowi odnaleźć drogi do pełni zdrowia. Niemniej jednak różnicowanie zaburzeń pod kątem ich pochodzenia daje możliwość doboru odpowiedniego sposobu pracy, który warunkuje usunięcie patologii. Dlatego nie pracujmy na co dzień z łokciami tenisisty, rwą kulszową czy zespołem bolesnego barku, ale z pacjentem, jego historią, zachowaniami funkcjonalnymi i środowiskiem, które na niego oddziałuje. Pięć kluczowych zasad osteopatii przyczyniło się do powstania pięciu modeli postępowania terapeutycznego, które pozwalają nam lepiej zrozumieć mechanizmy budujące dysfunkcje u naszych pacjentów i dobrać odpowiednie narzędzia pracy, które pobudzą siły samoleczenia organizmu.

Model biomechaniczny

Model biomechaniczny pokazuje pacjenta z perspektywy strukturalnej i mechanicznej. Możemy tu włączyć zmiany postawy ciała, ruchu, dostosowanie tkanki łącznej, które niezależnie od etiologii wpływają na zaburzenia przepływu płynów i funkcje układu nerwowego. Zakłada on, że mimo, iż integralność struktury i funkcji układu mięśniowo-szkieletowego jest powiązana i współzależna od działania układu nerwowego, krążeniowo-oddechowego, metabolicznego i codziennych zachowań, to przeszkodę dla zdrowia stanowią struktury mięśniowe, stawowe bądź łącznotkankowe, które wpływają negatywnie na układ naczyń i nerwów, co ma swoje konsekwencje w odniesieniu do procesów metabolicznych i zachowań pacjenta. W zależności od możliwości adaptacyjnych jednostki zaburzenie w układzie mięśniowo-szkieletowym może objawiać się jako ograniczenie różnorodnych funkcji ciała, włączając w to funkcje umysłowe, zmniejszając tym samym możliwości utrzymania homeostazy. Przekroczenie progu adaptacji lub zdolności regeneracji, podatność na stres czy codzienne przyzwyczajenia stają się więc kluczowe dla rozwoju dysfunkcji somatycznej. Często wpływają one na zmniejszenie aktywności społecznej pacjentów, co rodzi następstwa ekonomiczne, których pacjenci starają się za wszelką cenę uniknąć.

Perspektywa biomechaniczna skupia uwagę osteopaty na strukturalnej przeszkodzie, której korekcja lub usunięcie pozwoli ciału zintegrować się ponownie pod kątem strukturalnym, naczyniowym, neurologicznym, metabolicznym i behawioralnym. Celem jest więc optymalizacja potencjału adaptacyjnego pacjenta poprzez przywrócenie integralności struktury i funkcji organizmu.

Przykład pacjenta
Osoba po wypadku samochodowym zazwyczaj doznaje urazu typu whiplash, czego konsekwencją są zaburzenia ruchomości odcinka szyjnego i lędźwiowego kręgosłupa oraz sztywność karku. Jeżeli trauma obejmuje również klatkę piersiową dodatkowo mamy do czynienia z deficytem ruchomości żeber, co wpływa na wystąpienie dolegliwości bólowych podczas oddychania. W związku z zaburzeniami ruchomości i spazmem mięśniowym pacjent po pewnym czasie doznaje tzw. postrzałów dolegliwości bólowych w okolicy barków i klatki piersiowej i pojawia się uczucie wbijania szpilek w kciuku i palcu wskazującym. Mogą pojawić się także zawroty głowy i uczucie oszołomienia (szczególnie w pozycji stojącej), poza tym utrata apetytu, niemożność wykonywania codziennych czynności, problemy ze snem, co odbija się na problemach w nauce bądź w pracy.

Problemy strukturalne wpływają więc na restrykcje objawiające się zaburzeniem ruchomości, które rzutują na cztery pozostałe funkcje fizjologiczne, stanowiące ważne aspekty zdrowotne. Złagodzenie dysfunkcji somatycznej pomoże w odzyskaniu właściwej postawy ciała oraz ruchomości narządu ruchu. Wpłynie to również na poprawę wzorca oddechowego i krążenie płynów w ciele. Pacjent odzyska apetyt i wróci do właściwej diety, codziennych aktywności, a lepszy sen pozwoli na szybszą regenerację i powrót do pełnej sprawności. Pacjent będzie się budził wypoczęty i pełen energii przez co skoncentruje się na nauce lub wykonywanej pracy.

Zobacz również

„Urazy stawu kolanowego. Leczenie zachowawcze i operacyjne” – recenzja monografii Bartłomieja Kacprzaka

11 miesięcy temu

Recenzja książki pt. „Zaburzenia seksualne a fizjoterapia” pod redakcją naukową Małgorzaty Starzec-Proserpio

11 miesięcy temu

Model krążeniowo-oddechowy

Podejście do pacjenta przez pryzmat tego modelu wymaga skupienia się na komponentach oddechowych i krążeniowych odpowiedzi homeostatycznej na procesy patologiczne dotykające organizm. Spotykamy się tu zarówno z centralną jak i obwodową składową procesu, który warunkuje dynamiczną interakcję pomiędzy dwoma nadrzędnymi układami w ludzkim ciele. Jako czynniki warunkujące funkcję oddechową i krążeniowo-naczyniową możemy więc włączyć centralną kontrolę nerwową, przepływ płynu mózgowo-rdzeniowego, zaopatrzenie tętnicze oraz drenaż żylny i limfatyczny. Dodatkowo model ten ukazuje powiązanie funkcji krążeniowo-oddechowych z układem mięśniowo-szkieletowym, nerwowym, metabolicznym i codziennymi zachowaniami odnosząc je do odpowiedzi adaptacyjnych organizmu, możliwości utrzymania homeostazy i potencjału zdrowotnego pacjenta. Badanie i terapia są nastawione na zmaksymalizowanie możliwości i wydolności układu krążeniowo-oddechowego. Duży nacisk kładzie się na utrzymanie właściwego zaopatrzenia tkanek w tlen i substancje odżywcze oraz usuwanie zbędnych produktów przemiany materii. Każde napięcie tkankowe powiązane z zaburzeniami przepływu lub krążenia jakichkolwiek płynów w ciele może wpływać na wiele patologii.

Przykład pacjenta
Pacjent z zapaleniem płuc. W tym wypadku mamy do czynienia z infekcją, która dotyka płuc, powodując zastój płynów i zaburzenia oddechowe. Często każdy oddech powoduje ból. Układ nerwowy adaptuje się do tych warunków wysyłając informację do układu mięśniowo-szkieletowego, który aby uniknąć bólu zmniejsza częstotliwość i amplitudę oddechów poprzez ograniczenie ruchomości klatki piersiowej i górnej części kręgosłupa w okolicy płuc dotkniętych infekcją i przylegającej do nich podrażnionej płucnej. Zmiany adaptacyjne powstałe w układzie mięśniowo-szkieletowym mogą być poddawane terapii poprzez relaksację napięcia mięśniowego i poprawę komfortu oddychania co wpłynie na szybsze odprowadzenie zastoju płynu z płuc. Zapalenie płuc odbija się także na układzie metaboliczno-energetycznym pacjenta. Walka z taką infekcją bywa często wyniszczająca dla organizmu, co wpływa na utratę apetytu i zwiększone zapotrzebowanie na sen. Interakcje społeczne również ulegają zakłóceniom. Tak więc wszystkie pięć aspektów zdrowotnych jest wplątane w tą chorobę infekcyjną i każdy z nich musi być wzięty pod uwagę w planowaniu terapii dla pacjenta. Przywrócenie prawidłowych funkcji oddechowych i krążeniowych powinno stać się głównym celem, co w skoordynowany sposób pozwoli poprawić resztę funkcji, które towarzyszą chorobie. Zatem osteopata powinien zawrzeć w swoim postępowaniu antybiotykoterapię, zwrócić pacjentowi uwagę na właściwe nawodnienie organizmu (jeśli występuje konieczność to nawet dożylne) i pracować nad odzyskaniem prawidłowej ruchomości i funkcji klatki piersiowej, przepony oraz kręgosłupa szyjnego i piersiowego.

Model neurologiczny

Model ten stawia w centrum problemów pacjenta odchylenia i zaburzenia funkcji układu nerwowego, które rzutują na odpowiedź strukturalną, krążeniowo-oddechową, procesy metaboliczne i codzienne zachowania. Konkretniej mówiąc, model neurologiczny skupia się na uwrażliwieniu rdzenia kręgowego, funkcji proprioceptywnej, autonomicznym układzie nerwowym i aktywności nocyceptorów oraz ich wpływie na procesy neuroendokrynne i immunologiczne. W kontekście tego modelu, ważne są także wzajemne powiązania somatyczne i wisceralne (odruchy somato-wisceralne i wiscero-somatyczne). Terapeuta redukuje napięcia mechaniczne, balansuje przepływ bodźców nerwowych i hamuje odpowiedź nocyceptywną z wolnych zakończeń nerwowych. Celem tego modelu jest przywrócenie zrównoważonej funkcji układu nerwowego, co przekłada się na pozostałe aspekty ogólnego potencjału zdrowotnego pacjenta (strukturalny, naczyniowy, metaboliczny itd.).

Przykład pacjenta
Pacjent z zaburzeniami perystaltyki jelit w wyniku znieczulenia ogólnego i operacji w obrębie jamy brzusznej. Na drodze neurologicznych odruchów, dochodzi do wzmożonego napięcia mięśni przykręgosłupowych w okolicy grzbietu i szyi. Jelita wypełnione są gazem zaburzającym ich motylność przez co rozwija się dystonia w obrębie jamy brzusznej, pojawiają się dolegliwości bólowe, a czasami także nudności i wymioty. Pacjent nie jest w stanie jeść przez co nie może przemieścić zalegających gazów w kierunku odbytu, pojawiają się zaburzenia snu, trudności w poruszaniu się i dysfunkcja wzorca oddechowego. Płuca częściowo się zapadają i narasta problem z oddechem. Zaburzeniu ulega więc wszystkie pięć czynników warunkujących zdrowie. Postępowanie terapeutyczne powinno się opierać na zmniejszeniu aktywności współczulnej poprzez rozluźnienie mięśni przykręgosłupowych i mobilizację układu przywspółczulnego, a ostatecznie na przywróceniu prawidłowej motylności jelit. Czasami przydatna okazuje się sonda ssąca. W celu nawodnienia pacjenta podaje się dożylnie płyny. Gdy układ nerwowy odzyska właściwą funkcję w parze za nim pójdą funkcje związane z oddychaniem i poruszaniem się. Pacjent szybciej wróci do codziennych aktywności, właściwej diety, a czas regeneracji skróci się dzięki poprawie w aspekcie snu.

Model metaboliczny

Ukazując pacjenta wg modelu metabolicznego skupiamy uwagę na oszczędności energii w procesach metabolicznych zapewniających homeostazę. Zawiera się tutaj terapia na poziomie komórkowym, tkankowym i układowym oraz ich powiązania z funkcją pozyskiwania i wydatkowania energii. Bardzo istotna jest rola układu mięśniowo-szkieletowego oraz łącznotkankowego ciała w procesach patofizjologicznych. Właściwa postawa, ruch, zaopatrzenie tętnicze, drenaż żylny i limfatyczny, przepływ płynu mózgowo-rdzeniowego, funkcja układu nerwowego, funkcje immunologiczne i endokrynne, a także rozważania pod kątem zachowań emocjonalnych i właściwego odżywiania stanowią kamienie milowe w procesach oszczędności wydatków energetycznych i zachowaniu procesów metabolicznych. Poprawa funkcjonowania któregokolwiek z wymienionych czynników wpłynie na zmniejszenie wydatków energetycznych organizmu. To poprawi z kolei potencjał adaptacyjny i zdolności do pozytywnej odpowiedzi w odniesieniu do codziennych stresorów.

Przykład pacjenta
Pacjent z zastoinową niewydolnością serca, którego organizm adaptuje się poprzez oszczędność energii, aby nie narażać serca na kolejne przeciążenia. Jakiekolwiek odchylenie w postawie lub ruchomości wpłynie na zbyt duże zapotrzebowanie energetyczne uszkodzonego serca zwiększając zastój w płucach oraz obrzęk płuc. Kiedy pacjent potykając się dozna skręcenia stawu skokowego odbije się to na jego możliwościach poruszania się pogłębiając tym samym zastój w obrębie serca. Oddychanie stanie się trudniejsze, a apetyt ulegnie zmniejszeniu Układ nerwowy roześle informacje na temat patologicznie zmienionego serca do otaczającego układu mięśniowo-szkieletowego, który kreuje napięcie mięśniowe i sztywność w obrębie klatki piersiowej, a także przejścia szynjo-piersiowego. Pacjent jest niezdolny do dłuższego przebywania w pozycji leżącej co wpływa na zaburzenia snu. Ponownie wszystkie aspekty ludzkiego zdrowia zostają zachwiane. Uwolnienie obciążenia spoczywającego na sercu jest głównym celem terapii. Warto zwrócić uwagę na przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów i ograniczenie soli w codziennej diecie. Oczywiście równie ważne będzie odpowiednie podejście do skręcenia stawu skokowego i możliwie szybkie zaktywizowanie pacjenta. Czasem dodatkowym wsparciem w pozbyciu się płynów zalegających w organizmie mogą być leki, które pozwolą na odzyskanie siły i witalności serca.

Model behawioralny

W modelu behawioralnym podejście do pacjenta zawiera w sobie aspekt jego stanu umysłowego, emocjonalnego i duchowego jak również osobiste wybory życiowe. Zdrowie jest zawsze powiązane ze środowiskiem, sytuacją społeczno-ekonomiczną, kulturą, dziedzictwem oraz różnorodnymi reakcjami emocjonalnymi i psychologicznymi stresami, które towarzyszą pacjentom. Środowisko wpływa na zdrowie traumatycznie i toksycznie powodując ograniczenie aktywności, zażywanie substancji wspomagających i wybór niewłaściwych nawyków żywieniowych. Wszystkie te czynniki prowadzą do ograniczeń potencjału adaptacyjnego, a także zwiększają podatność pacjentów na negatywny wpływ osób trzecich zaburzając funkcje narządów lub układów ciała. Osteopata wykorzystuje model behawioralny w odniesieniu do faktu, iż układ mięśniowo-szkieletowy odzwierciedla uczucia i emocje oraz manifestuje stres zwiększając napięcia nerwowo-mięśniowe. Celem osteopatii na tym polu jest poprawa zdolności organizmu do efektywnego radzenia sobie z aktualną sytuacją życiową, poprzez wytwarzanie właściwych kompensacji i adaptacji w odpowiedzi na codzienne stresory. Podejście jest bardzo indywidualne i bierze pod uwagę człowieka jako jedność ciała, umysłu i ducha. Model behawioralny wykorzystuje prewencję, perspektywę mentalną, edukację zdrowotną i pomoc w podejmowaniu życiowych decyzji.

Przykład pacjenta
Przewlekła rozedma płuc na skutek uzależnienia od nikotyny. Po kilku dekadach palenia co najmniej jednej paczki papierosów dziennie w płucach dochodzi do zmian struktury anatomicznej i zaburzeń wymiany gazowej (tlen-> dwutlenek węgla). To wpływa na zmianę wielu procesów metabolicznych zależnych od prawidłowej wymiany gazowej. Nieprawidłowości w dostarczaniu tlenu do wszystkich komórek przekładają się na funkcję układu krążenia, a nagromadzenie dwutlenku węgla przyczynia się do wzrostu kwasowości środowiska organizmu, co jest oczywiście toksyczne dla zdrowych komórek. Metaboliczne zmiany powodują też negatywny wpływ na układ nerwowy. Układ mięśniowo-szkieletowy adaptuje się do zaistniałej sytuacji i rozwija się beczkowata klatka piersiowa, która jest konsekwencją rozedmy płuc i zatrzymania powietrza w płucach. Nałóg pociąga za sobą wiele niekorzystnych zmian na drodze adaptacji organizmu. Celem osteopatii jest w tej sytuacji próba przekonania pacjenta do zerwania z nałogiem (często cenna okazuje się pomoc przyjaciół i rodziny). Proces terapeutyczny dąży do wyeliminowania czynnika pierwotnego jakim jest uzależnienie. Mozolną pracą okazuje się często walka z konsekwencjami palenia tytoniu (bywa, że nie da się osiągnąć zadowalających efektów bez wspomagania farmaceutycznego). Tak więc codzienne przyzwyczajenia i decyzje pacjentów również znacząco wpływają na ich dolegliwości, ale też na sukces postępowania terapeutycznego.

Jak widać mamy bardzo szeroką gamę narzędzi, które za pomocą rąk mogą wpływać na przebieg procesów jakie zachodzą w ludzkim ciele w wyniku dysfunkcji. Oczywiście żaden z tych modeli nie istnieje samodzielnie, pośrodku tej układanki stoi pacjent ze swoimi potrzebami. Zaburzenia powodują wzajemne przenikanie się wymienionych modeli przez co czasem ciężko jest dobrać właściwą terapie, ale ewaluacja pod kątem tego jaką drogę leczenia wybrać w przypadku konkretnej dysfunkcji może być pomocna.

Myślę, że dobrym zakończeniem tych osteopatycznych rozważań będzie stwierdzenie, że każdy jest w stanie odnaleźć w człowieku chorobę, nie każdy jednak jest w stanie odnaleźć w nim zdrowie.

1. A. Chila, Foundations of Osteopathic Medicine
2. I.M.Korr, Osteopathic principles for basic scientists
3. T. Liem, K. Dobler, Techniki Osteopatyczne Tom I