Skuteczna komunikacja ma miejsce wtedy, kiedy odbiorca rozumie przekaz w taki sposób, w jaki zaplanował przekazać go nadawca. Wiadomość nadawcy oddaje całą intencję, a interpretacja odbiorcy powinna pokrywać się z zamiarami drugiej osoby. Na komunikację mają wpływ potrzeby, oczekiwania, postawy, a także wywoływane w rozmówcy reakcje.
Budowanie relacji na linii fizjoterapeuta-pacjent nie jest zadaniem łatwym. Kontakt terapeutyczny jest do pewnego stopnia osobisty, a przy tym nie jest kontaktem towarzyskim – służy leczeniu i rehabilitacji. Podczas terapii muszą istnieć pewne reguły przestrzegane przez obie strony. Wzajemny szacunek warunkuje nieprzekraczanie bez pozwolenia ustalonych granic, u podłoża których leży wspólny cel – skuteczna komunikacja, za którą stoi sukces terapeutyczny.
Dlaczego komunikujemy się z ludźmi?
Z całą pewnością by wyrazić swoje myśli, przekonania, pragnienia, uczucia, wymienić informacje, często też zyskać pomoc, akceptację, wsparcie. Porozumiewamy się z drugą osobą także by wydać polecenia, wykonać wspólne zadania czy określić własną pozycję, wyrazić swój stosunek wobec kogoś. Może ona posłużyć adaptacji do otoczenia społecznego w którym człowiek się znajduje, pozwala na integrację ze światem i umożliwia poczucie przynależności do grupy.
Jako fizjoterapeuci szczególnie powinniśmy być świadomi znaczenia i wagi komunikacji, ponieważ bez tego nie jest możliwe odpowiednie i bezpieczne diagnozowanie opierające się na dobrze zebranym wywiadzie. Także w sytuacji kiedy pacjent nie rozumie poleceń i wyjaśnień fizjoterapeuty, bardzo trudno będzie osiągnąć pozytywny efekt terapeutyczny.
Jak rozmawiać z pacjentami?
Dobre zdolności komunikacyjne to jedna z kluczowych umiejętności, które każdy powinien rozwijać i doskonalić. Porozumiewanie się z drugim człowiekiem jest potrzebne zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym. By to osiągnąć, warto na swoją komunikację spojrzeć wielopłaszczyznowo i przede wszystkim być świadomym, że w porozumiewaniu się istotny jest zarówno wzrokowy, intelektualny, emocjonalny i werbalny poziom rozmowy. Skuteczna komunikacja to umiejętność łączenia ze sobą tych składowych. Wiedza, że dobór odpowiednich słów do emocji, bycie przekonującym na płaszczyźnie logicznej oraz intelektualnej, a także przekazywanie bodźców wzrokowych przy odpowiedniej tonacji głosu, wyrazie twarzy i pozytywnej mowie ciała sprzyja porozumiewaniu się we właściwy sposób, szczególnie w relacji fizjoterapeuta-pacjent.
Poziom intelektualny
Aby skutecznie komunikować się na poziomie intelektualnym, z całą pewnością trzeba znać siebie, wiedzieć o czym się mówi i być pewnym tych treści. Jeżeli przekazujemy wiedzę, podajemy informacje odnośnie procesu terapeutycznego, bądźmy świadomi faktu, iż niezaprzeczalnie – musimy się na danym temacie znać. W oczach naszych pacjentów stajemy się osobami kompetentnymi i wiarygodnymi. Co więcej, by skutecznie się komunikować trzeba też znać samego siebie, być osobą pewną, „czuć się dobrze we własnym ciele”. Odnalezienie siebie jest procesem, którego nieustannie się uczymy.
Emocjonalne zabarwienie wypowiedzi
Pomimo faktu, iż poziom intelektualny jest bardzo ważny w skutecznej komunikacji, często jednak przedstawienie logicznego rozumowania nie wystarcza. Samo „suche” przekazanie treści nie jest skuteczne. Komunikując się, powinniśmy mieć świadomość, że sama elokwencja, retoryka czy wymowa nie są najistotniejsze, jeśli naszego przekazu nie wspiera kontekst emocjonalny. Ludzie nie tylko słyszą co do nich mówimy, ale wyczuwają także nasze nastawienie. Bardzo często postawa jest ważniejsza niż słowa. Liczy się także energia, intensywność i przekonanie z jakim się wypowiadamy.
Nie warto jednak ignorować i zapominać o sile samego słowa. W relacji z pacjentem dobierajmy takie zdania, które charakteryzują się pozytywnym wydźwiękiem i dają wyraz zaufania do drugiej osoby. Dążmy do tego, by to co wypowiadamy miało odpowiednią dynamikę i zapadało w pamięć, co jest składową sukcesu terapeutycznego.
Zobrazowanie przekazu
Ludzie są w stanie zapamiętać znacznie więcej, kiedy coś widzą, niż gdy tylko słyszą. Dlatego często starajmy się zobrazować i pokazać przekazywane przez siebie treści. Nie bez powodu w gabinetach fizjoterapeutów można zauważyć różnego rodzaju modele anatomiczne czy plakaty informacyjne. Obecnie wszyscy żyjemy w bardzo wizualnym świecie. Szczególnie w Internecie komunikacja niezwykle często zawiera obrazy, zdjęcia, filmy wideo czy infografiki pomagające w przyswojeniu informacji.
Kontakt wzrokowy
W czasie rozmowy istotnym aspektem jest kontakt wzrokowy. To swego rodzaju sygnał dla rozmówcy, że druga osoba podąża za tym o czym jest mowa. Jest to także zachęta do dalszej kontynuacji rozmowy. Jednak nadużywanie kontaktu wzrokowego może też przeszkadzać – tak samo jak zaniedbywanie go. Co istotne, ważnym aspektem komunikacji jest jej spójność. Kontakt wzrokowy, gestykulacja czy ton głosu powinny być do siebie dopasowane.
Komunikacja niewerbalna
Znaczącą rolę odgrywa komunikacja niewerbalna, czyli “język ciała”. Dlatego też zwracajmy uwagę nie tylko na to co mówimy, ale także jak mówimy. Im więcej komunikujemy się z innymi czy nawet występujemy publicznie, tym większa staje się zarówno nasza wiedza, jak i świadomość samych siebie.
Mów, ale też słuchaj
W relacji fizjoterapeuta-pacjent istotną kwestię odgrywa również sama umiejętność słuchania, dzięki której w pełni pozwalamy na wypowiedź naszemu rozmówcy. Słuchając w pełni dajemy wypowiedzieć się drugiej osobie, co sprawia, że lepiej można poznać problem, z którym przychodzi do gabinetu i go zrozumieć.
Co z tą przestrzenią osobistą?
Rozmawiając należy zachowywać odpowiednią odległość od rozmówcy. Każdy człowiek posiada swoją “przestrzeń osobistą”. Jeżeli zostanie ona naruszona (np. podczas zbierania wywiadu), pacjent może czuć brak swobody, niepokój – zamiast koncentracji na rozmowie będzie skupiał uwagę na tym, by się odsunąć i odpowiedzi na nasze pytania nie będą kompletne, co utrudni proces diagnostyki. Niezaprzeczalnie relacja pomiędzy pacjentem a fizjoterapeutą należy jednak do tych niezwykle specyficznych. To wyjątkowy rodzaj kontaktu (podczas samej terapii), w ramach którego dochodzi do naruszenia pewnych granic ogólnie przyjętych za normę w przestrzeni społeczno-kulturowej. Dlatego tak bardzo istotne jest, by u podstaw tej relacji leżał wzajemny szacunek i zaufanie.
Podsumowanie
Fizjoterapeuta i pacjent są dla siebie nawzajem partnerami. Ich wzajemna relacja opiera się na odpowiedzialności, dojrzałości, poszanowaniu godności oraz autonomii. Należy jednak zaznaczyć, że swoje umiejętności porozumiewania się należy doskonalić nie tylko na płaszczyźnie zawodowej, ale też osobistej. Warto zwrócić uwagę w jaki sposób komunikujemy się z drugim człowiekiem, jakie bariery najczęściej są przez nas stosowane i co możemy zrobić, aby je usunąć.
1. Szabat M.: Komunikacja w fizjoterapii jako narzędzie terapeutyczne w pracy z pacjentem. Rozprawy Naukowe Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu 2016, 53: 57-66.
2. Motyka M.: Znaczenie komunikacji terapeutycznej z pacjentem. Sztuka leczenia 2013, 3-4: 17-24.
3. Dziekan A.: Komunikacja w pracy fizjoterapeuty. Edukacja Etyczna 2014, 8: 40-65.
4. Kluczyńska S.: O sztuce porozumiewania się. Niebieska Linia 2003, 2: 9-11.
5. Dolińska D.: Mowa ciała jako aspekt komunikacji międzyludzkiej. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Organizacja i zarządzanie 2013, 65: 101-110.
