Bez wątpienia nie raz słyszeliście powyższe nazwy. Określają one zestaw czynności, ich rodzaj oraz nazwę samej profesji. W naszej codzienności słyszymy je często w (mam wrażenie) nieadekwatnym kontekście. Zawsze zastanawiałem się skąd biorą się te różnice w nazewnictwie. Czy są to synonimy?
Kiedy zbierałem materiały do tego artykułu szybko zorientowałem się, że jest ich niewiele. Szybki rozwój rehabilitacji i fizjoterapii, zmiany w edukacji przyszłych fizjoterapeutów oraz pojawianie się wciąż nowych sposobów terapii powoduje ciągłą ewolucję nazewnictwa. Zacznijmy od początku, wyjaśniając sobie poszczególne terminy.
Najbardziej ogólnym pojęciem jest rehabilitacja. To słowo wywodzi się z łaciny i oznacza „przywracanie sprawności” (łac. re-na nowo, znów; habilis-sprawny). Co ciekawe po raz pierwszy to słowo pojawiło się po I wojnie światowej i dotyczyło usprawniania inwalidów wojennych. Poniżej jedna z definicji:
„Rehabilitacja, to proces medyczno-społeczny mający na celu przywrócenie w możliwie wysokim stopniu sprawności organizmu, utraconej z powodu urazu, choroby lub wad wrodzonych/nabytych”
„Proces medyczno-społeczny”, a więc nie tylko „niesprawność” natury ruchowej lecz też inne ograniczenia utrudniające powrót do normalnego życia. Żeby skonkretyzować poszczególne działania wyróżniono trzy składowe rehabilitacji:
- Rehabilitacja medyczna,
- Rehabilitacja społeczna,
- Rehabilitacja zawodowa.
Abyśmy mogli wrócić do funkcjonowania w społeczeństwie (np. po wypadku) potrzebujemy tych trzech elementów.
Używając sformułowania „chodzę na rehabilitację” najczęściej mamy na myśli czynności, które zawierają się w pojęciu rehabilitacji medycznej. Są to między innymi ćwiczenia lub zabiegi fizykalne. Mówiąc o rehabilitacji medycznej nie sposób nie wspomnieć pana profesora Wiktora Degi, który stworzył w Polsce model rehabilitacji. Model ten cechują cztery przymiotniki: powszechna, wczesna, ciągła i kompleksowa. To właśnie te cechy sprawiają, że rehabilitacja jest skuteczna. Poniżej krótko, o każdej z nich:
- Powszechność – dostępna dla wszystkich potrzebujących rehabilitacji. Pod pojęciem powszechności skrywa się również cecha interdyscyplinarności, co oznacza, że musi się ona odnosić do wszystkich dziedzin medycyny.
- Wczesne zapoczątkowanie – im wcześniej zostaną podjęte działania rehabilitacyjne tym większa skuteczność terapii.
- Kompleksowość – ta cecha uwzględnia całościowe potrzeby pacjenta. Przez kompleksowość rehabilitacji rozumiemy szereg działań zespołu terapeutycznego, a więc nie tylko fizjoterapeuty czy lekarza ale i innych specjalistów (np. psychologa, logopedy, ale również pomoc socjalną) w zależności od potrzeb pacjenta. Kompleksowość działań rehabilitacyjnych ma umożliwić pacjentom jak najszybszy powrót do zdrowia.
- Ciągłość – założenie zakłada równoległe prowadzenie rehabilitacji medycznej, społecznej i zawodowej. Oznacza również kontynuowanie podjętych działań poza leczeniem szpitalnym.
Jak pisał Andrzej Zembaty „polski model rehabilitacji medycznej, który jest raczej pojęciem historycznym ze względu na zmiany jakie w całokształt lecznictwa w naszym kraju wniosła i wnosi nadal transformacja ustrojowa przełomu lat 80-tych i 90-tych ubiegłego stulecia”.
Od czasów wojny minęło już trochę czasu, jednak dalej w opinii publicznej pokutuje przekonanie, że fizjoterapia to rehabilitacja i dotyczy tylko i wyłącznie osób niepełnosprawnych. Jak zapewne wszyscy wiemy medycyna to dziedzina, która nieprzerwanie się rozwija. Tak samo jest z fizjoterapią. Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat rozwinęła się tak bardzo, że dziś jest samodzielną dziedziną medycyny. Poprzez fizjoterapię rozumiemy nie tylko rehabilitację, ale również diagnostykę, leczenie, promocję zdrowia oraz profilaktykę.
Pojęcie fizjoterapii jest starsze od pojęcia „rehabilitacja medyczna”. Po raz pierwszy określono tak gimnastykę leczniczą w 1813 r. w Szwecji. Sam wyraz wywodzi się z języka greckiego od dwóch słów: Physis – natura, przyroda i therapeia – leczenie. Nazwa omawianego zawodu została zdefiniowana przez Światową Konfederację Fizjoterapii oraz Europejską Deklarację Standardów w Fizjoterapii w 2003 r. Wspomniana powyżej Deklaracja Standardów określa, że w Polsce jest to fizjoterapia, a osoba, która pracuje w tym zawodzie, to fizjoterapeuta. 25 września 2015 roku w Polsce weszła ustawa o zawodzie fizjoterapeuty, która reguluje i określa prawa i obowiązki związane z tą dziedziną medycyny.
Poniżej opisuje trzy główne działy fizjoterapii, z zakresu których wiedzę wykorzystują fizjoterapeuci w swojej pracy. Pierwszym z nich jest kinezyterapia, czyli leczenie ruchem. Drugim rodzajem leczenia jest stosowanie czynników fizycznych. W jednym słowie – fizykoterapia. Ostatni rodzaj to masaż leczniczy. Każdy ze wspomnianych sposobów jest wykorzystywany w fizjoterapii do osiągnięcia celów terapeutycznych.
Kinezyterapia używa ruchu jako środka leczniczego i najczęściej dotyczy narządu ruchu. W samej kinezyterapii możemy wyróżnić dwa podstawowe działania: miejscowe o działaniu lokalnym, dotyczące najczęściej miejsca chorobowego (np. kończyny górnej) oraz ogólne odnoszące się do całego ciała, które są ogólnousprawniające – to właśnie dlatego mówi się, że fizjoterapia ma wiele wspólnego z kulturą fizyczną. Najbardziej znanymi metodami wykorzystywanymi w leczeniu ruchem są metoda PNF, NDT-Bobath czy metoda Vojty.
Fizykoterapia wykorzystuje jak wcześniej powiedzieliśmy czynniki fizyczne. Takimi czynnikami możemy nazwać każdy rodzaj energii występujący w przyrodzie lub wytworzony sztucznie, przy wykorzystaniu specjalnych urządzeń. Do leczenia fizykalnego wykorzystywane są elektrostymulacje, laseroterapia, pole magnetyczne oraz ultradźwięki.
Masaż leczniczy to działanie, które celowo stosuje się w celu leczenia oraz zmniejszenia się objawów chorobowych. Wyróżnić możemy masaż klasyczny miejscowy (masaż okolicy jednego stawu) lub ogólny, dotyczący całego ciała. Najczęściej masaż jest wykonywany rękami terapeuty lecz niekiedy wykorzystuje się do terapii specjalne urządzenia do tego przeznaczone. Do podstawowych chwytów masażu klasycznego zaliczyć możemy: głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie oraz wibrację. Prócz zastosowania leczniczego ma również wpływ rozluźniający lub mobilizujący układ mięśniowy. Dlatego też odnalazł swoje miejsce w takich dziedzinach jak sport czy kosmetologia.
Wszystkie wyżej opisane metody i wiele innych fizjoterapeuci wykorzystują by pomóc osobom niepełnosprawnym osiągnąć maksymalny poziom sprawności, uśmierzać lub eliminować ból, czy wpływać na narząd ruchu gdzie ruch i funkcja są zaburzone. Z pomocy fizjoterapeuty mogą skorzystać osoby w różnym wieku: od niemowląt do osób starszych, gdzie terapia zostanie indywidualnie dobrana do potrzeb każdego pacjenta.
Zrozumienie poszczególnych zagadnień pozwoli na uniknięcie wielu nieporozumień na płaszczyznach pacjent – terapeuta, pacjent – lekarz, lekarz – terapeuta, itp. Coraz większa świadomość społeczeństwa w zakresie fizjoterapii przynieść może wiele korzyści dla fizjoterapeutów, ale przede wszystkim dla samych pacjentów.
1. Andrzej Zembaty, Kinezyterapia, wyd. Kasper
2. Leszek Magiera, Klasyczny masaż leczniczy, wyd. Bio-Styl
3. www.degruyter.com/downloadpdf/j/physio.2011.19.issue-4/v10109-011-0027-1/v10109-011-0027-1.pdf
4. www.h-ph.pl/pdf/hyg-2011/hyg-2011-4-506.pdf