Integracja sensoryczna – na czym polega i jakie daje efekty?

Termin integracji sensorycznej można opisywać na wiele sposobów i odnosi się do wszystkich stref codziennego funkcjonowania dziecka. U podstaw nauki stoi dr Jean Ayres – psycholog, terapeuta zajęciowy oraz nauczyciel, która wyjaśnia, że „integracja zmysłowa to możliwość rejestrowania informacji ze świata zewnętrznego przez narządy zmysłów, ich przetwarzanie w ośrodkowym układzie nerwowym oraz wykorzystanie do celowego działania”. Mózg człowieka funkcjonuje jako całość, a każda z jego części ma do wykonania określone zadania oraz jest zależna od innych.

Jakość funkcjonowania układu nerwowego jest oceniania  w relacji do:

• rozwoju fizycznego,
• zachowania,
• uczenia się szkolnego – w szczególności pisania i czytania,
• uczenia się ruchu, koordynacji, równowagi
• percepcji,
• ośmiu narządów zmysłów,
• mowy i języka,
• świadomości, uwagi i koncentracji,
• zapamiętywania tego, czego się uczono,
• samoakceptacji i emocji

Każde działanie, ruch, odpowiedź organizmu na bodźce jest wynikiem integracji doznań sensorycznych płynących ze wszystkich zmysłów zaangażowanych w czynność. Aby prawidłowo reagować na bodźce układ nerwowy musi je właściwie interpretować. Począwszy od narodzin, dziecko rozwijając się bazuje na wcześniej osiągniętych umiejętnościach i na ich podstawie opanowuje nowe aktywności. Oceniając dojrzałość układu nerwowego odwołujemy się do wcześniejszych etapów rozwojowych, które obejmują odruchy dziecięce i pierwsze umiejętności motoryczne takie jak samodzielne siedzenie, stanie, raczkowanie czy chodzenie. Podstawowe umiejętności stanowią fundament dla funkcji wyższych, bardziej złożonych, które rozwiną się w późniejszym czasie. Jeśli na którymś z etapów rozwoju nastąpi „luka”, czyli umiejętność zostanie pominięta lub zaburzona to może mieć to wpływ na dalsze uczenie się dziecka i postępy w dorastaniu. Podczas opieki i nauki dziecka korzystamy z jego „odpowiedzi adaptacyjnej” czyli oczekujemy całej sekwencji wydarzeń ze strony układu nerwowego: rejestracji bodźca, organizacji i interpretacji. Nauczając nowych umiejętności postawą jest sprawne działanie wszystkich zmysłów – na przykład: dziecko powinno zauważyć zabawkę, wyciągnąć dłoń i złapać przedmiot, a później się nią bawić, dotykać, potrząsać, przekładać z jednej ręki do drugiej. Na podstawie prostych mechanizmów budujemy bardziej skomplikowane umiejętności oraz wprowadzamy elementy  edukacyjne. Integracja sensoryczna jest pomocna zwłaszcza w przypadku małych dzieci i w młodszym wieku szkolnym, kiedy układ nerwowy kształtuje się i jest podatny na zmiany.

Czym objawia się nieprawidłowa integracja sensoryczna?

Nieprawidłowa integracja sensoryczna przejawia się tzw. dysfunkcjami, czyli zaburzeniami. Ujawniają się one, gdy układ nerwowy w niewłaściwy sposób organizuje bodźce zmysłowe. Dysfunkcje nie są związane z uszkodzeniem narządów zmysłów, np. z niedosłuchem czy krótkowzrocznością. Dysfunkcje integracji sensorycznej dotyczą nieprawidłowości w zakresie przetwarzania bodźców sensorycznych w obrębie następujących systemów: czuciowego (dotykowego i proprioceptywnego), przedsionkowego, słuchowego, wzrokowego, węchowego i smakowego. Objawy dysfunkcji integracji sensorycznej najczęściej objawiają się poprzez:

• wzmożoną lub obniżoną wrażliwość na bodźce,
• niewłaściwy poziom uwagi i skupienia,
• obniżony poziom koordynacji ruchowej,
• opóźniony rozwój mowy,
• nieprawidłowy poziom aktywności ruchowej,
• trudności w zachowaniu

Dysfunkcje te mogą być rozpoznawane u dzieci w normie intelektualnej z trudnościami w uczeniu się, z niepełnosprawnością intelektualną, ruchową, autyzmem, nadpobudliwością psychoruchową, mózgowym porażeniem. Ich nasilenie jest różne, od lekkiego do znacznego. Dysfunkcje integracji sensorycznej wpływają na uczenie się, zachowanie i rozwój społeczno-emocjonalny dziecka.

U podstaw rozwoju integracji zmysłowej leżą trzy najwcześniej dojrzewające, podstawowe układy zmysłów: dotykowy, proprioceptywny (odczuwanie swojego ciała)  i przedsionkowy (odczuwanie ruchu liniowego i rotacyjnego). To one stanowią bazę, która wraz z rozwojem i integracją odruchów, stanowi fundament rozwoju dziecka.

Zobacz również

„Urazy stawu kolanowego. Leczenie zachowawcze i operacyjne” – recenzja monografii Bartłomieja Kacprzaka

12 miesięcy temu

Recenzja książki pt. „Zaburzenia seksualne a fizjoterapia” pod redakcją naukową Małgorzaty Starzec-Proserpio

12 miesięcy temu

Dysfunkcja sensoryczna w szkole

Uczniowie szkół dotknięci dysfunkcjami integracji sensorycznej często odróżniają się od grupy rówieśniczej. W powszechnej ocenie dzieci te są postrzegane, jako niedojrzałe lub rozpieszczone. Zaburzone dziecko czuje się przytłoczone społecznymi, intelektualnymi i ruchowymi normami, które reprezentują rówieśnicy. Przyswajanie nowych informacji i umiejętności sprawia mu trudności, ponieważ układy sensorycznie nie współdziałają ze sobą prawidłowo. Dziecko szuka sposobu na poradzenie sobie z nową sytuacją poprzez dwa najczęstsze schematy zachowania – zamknięcie się na bodźce płynące z otoczenia lub nadmierna aktywność, jako obrona przeciwko zbyt dużej ilości bodźców. Zarówno jeden jak i drugi sposób działania przyczynia się do pogłębienia doświadczanych problemów.

U dziecka z zaburzeniami integracji sensorycznej w środowisku szkolnym możemy zaobserwować następujące objawy:

• nadmierna/niedostateczna wrażliwość na ból,
• nadmierna/niedostateczna wrażliwość na temperaturę,
• krzyk/szept przez większość czasu,
• podczas przerw dziecko zachowuje się w sposób dziki i niekontrolowany lub jest wycofane i zagubione,
• niektóre dźwięki bardzo mu przeszkadzają, reaguje na nie w ekspresyjny sposób,
• czuje potrzebę dotykania określonych przedmiotów/uczniów,
• unika kontaktu fizycznego, dotyku przedmiotów,
• nie potrafi skupić uwagi ani wzroku na zadaniu/przedmiocie,
• trudno jest mu utrzymać aktywną postawę ciała – podpiera się na ławce, zsuwa z krzesła, spada z krzesła, siedzi niedbale i biernie,
• nie chce dotykać określonych faktur i substancji (np. farba, piasek, klej), czuje do nich obrzydzenie,
• jest niezdarne, trudno mu nadążyć za rówieśnikami w zabawie,
• trudno mu nawiązać i utrzymać nowe znajomości, zaangażować się w wspólną zabawę,
• na kłopoty z koordynacją wzrokowo-ruchową (przepisywanie z tablicy, rysowanie, odwzorowywanie),
• źle reaguje na zmiany w planie dnia/rutynie dnia

Szkoła dla takiego dziecka może być stresująca z wielu powodów:

• wywiera na dzieci presję, by się przystosować i uzyskiwać wyniki,
• sytuacja w szkole ciągle się zmienia – nagłe przejścia z zajęć, sal, aktywności, które innym dzieciom nie sprawiają trudności,
• jest zbyt dużo bodźców sensorycznych – wokół tłoczą się ludzie, wszędzie światła, zapachy, dźwięki; dziecko może czuć się przytłoczone bodźcami,
• bodźce sensoryczne są niewystarczające – długie siedzenie w jednym miejscu, lekcje oparte na przekazie wzrokowym lub usznym, które nie trafiają do osób uczących się przez dotyk,
• kierownictwo szkoły oraz nauczyciele często nie rozumieją zaburzeń integracji sensorycznej – chcą pomóc dziecku, ale nie potrafią zrozumieć jego stylu uczenia się i zachowania, nie wiedzą od czego zacząć,
• szkoła nie przypomina domu – jest nieprzewidywalna

Dziecko dotknięte zaburzeniami integracji sensorycznej może odczuwać frustrację, przez co jego zachowania mogą być jeszcze bardziej uciążliwe dla środowiska.

Integracja sensoryczna zajmując się funkcjonowaniem układu nerwowego wpływa pośrednio na opóźnienie lub zaburzenie rozwoju językowego i zdolności komunikacji. U takiego dziecka oprócz wyżej wymienionych zaburzeń można także zaobserwować opóźnioną reakcję na własne imię, reakcja krzykiem na niespodziewane hałasy/sytuacje, rzadkie nawiązywanie kontaktu wzrokowego, brak zainteresowania twarzami, brak naśladowania usłyszanych dźwięków. Dodatkowo często występują problemy dotyczące języka biernego i czynnego, artykulacji, pragmatyki, płynności mowy, rozwoju mięśni jamy ustnej i głosu. Dodatkowo obserwuje się opóźnienie lub zaburzenie rozwoju społecznego i emocjonalnego, czyli malec może mieć problemy z witaniem innych, zabawą z rówieśnikami, relacjami w parach, radzeniem sobie z konfliktami, koncentracją, podejmowaniem decyzji, reagowaniem na wydarzenia w otoczeniu, okazywaniem uczuć i ich odwzajemnianiem oraz empatią.

Każda osoba pracująca z dzieckiem odgrywa istotną rolę w budowaniu relacji i współpracy. Nauczyciele są zachęcani do poświęcenia większej uwagi dzieciom z dysfunkcjami sensorycznymi i ewentualną modyfikacją programu, tak, aby dziecko nie czuło się wykluczone z życia klasy. Ponad to duży nacisk jest kładziony na budowanie pozytywnych relacji w grupie, zarówno z nauczycielami jak i rówieśnikami oraz rodzinami. Rolą rodziców jest współpraca z środowiskiem terapeutycznym oraz wykazanie się cierpliwością w kontaktach z innymi ludźmi w otoczenia, którzy, na co dzień nie przebywają z dziećmi z zaburzeniami sensorycznymi.