Ze względu na wysokość amputacji kończyn dolnych rozróżnia się:
– amputację stopy
– amputację golenii – amputację z wyłuszczeniem w kolanie
– amputację uda – amputację z wyłuszczeniem w biodrze
– amputację przez biodro
Konstrukcje protez mogą być:
a) Wewnątrzszkieletowe – to taka proteza, gdzie elementem nośnym jest rura osiowa łącząca lej ze stopą protezową. Rura ta może być zaopatrzona w mechaniczny staw kolanowy oraz staw biodrowy.
b) Zewnątrzszkieletowa – to taka, gdzie elementem nośnym są ściany zewnętrzne protezy. Wykonana może być z drewna, limitu żywicowego i skóry wzmocnionej szynami metalowymi.
AMPUTACJA STOPY:
Stopa:
- Amputacja w obrębie palców z pozostawieniem głów kości śródstopia – nie zaburzają w zasadzie statyki stopy, jedynie osłabiają siłę odepchnięcia stopy. Zaprotezowanie w tym przypadku polega na stworzeniu siły propulsyjnej za pomocą wzmocnienia podeszwy buta paskiem cienkiej blachy stawowej. Zadaniem tego paska jest zapobieganie zginania się nie wypełnionej części buta.
- Amputacja w obrębie stępu i śródstopia – dochodzi tu do zaburzenia statyki stopy, upośledzenia propulsji i zaburzenia równowagi mięśniowej stopy. Zaprotezowanie polega na:
- korekcji ustawienia stopy protezowej, czyli wkładki suponujące i odtwarzające tylny łuk sklepienia podłużnego stopy
- uzupełnienie brakującej części stopy
- zastąpienie siły propulsyjnej elastyczną płytką metalową wmontowaną w podeszwę but
AMPUTACJA GOLENI:
Proteza goleni składa się z:
a) stopy protezowej
- ze stawem skokowym jednoosiowym, które posiadają wymienne poduszeczki gumowe, które powodują w fazie odbicia i podparcia zginanie grzbietowe i podeszwowe, w skutek tego zostaje zamortyzowane obciążenie i nie ma objawu tzw. “klapnięcia” nogi. Wadą tego stawu jest brak ruchu skrętnego
- sztywny staw skokowy tzw. stopa typu Sacha. Jest to stopa nieposiadająca stawu skokowego, wykonana ze sztywnej gumy z wmontowanym klinem miękkiej gumy w okolicy pięty. Praca tego rodzaju stopy polega na ściśnięciu klinu miękkiego w fazie podparcia przez masę ciała, a gdy dochodzi do oderwania stopy od podłoża klin rozpręża się i siły, które działały na klin w fazie podparcia są przenoszone ku przodowi powodując przejście stopy z pięty na palce. Zalety: trwałość, ruchy na boki(niewielkie), amortyzuje nierówności podłoża. Wady: brak możliwości regulacji wysokości stopy, brak zgięcia grzbietowego
- stopa ze stawem wieloosiowym zapewnia zginanie grzbietowe i podeszwowe, ruchy stopy na boki i ruchy skrętne. Zbudowana z bloku gumowego, który jest wstawiony między stopę , a goleń. Wadą jest mała trwałość.
b) części goleniowej posiadającej lej
c) zawieszenia stabilizującego lej na kikucie
Proteza goleni to:
a) Proteza typu PTB, gdzie głównym polem podparcia jest okolica więzadła właściwego rzepki, która opiera się na tzw., półeczce podpurczej, która znajduje się na powierzchni wewnętrznej przedniej ściany leja. Tylna ściana leja przypiera kikut zapobiegając jego ześlizgiwaniu się, górna krawędź tylnej ściany leja powinna być na wysokości półki podpierającej. Proteza ta nie posiada stawu skokowego typu Sacha, a oś goleni protezy pochylona jest o 5 ? w przód, dzięki temu kolano przy obciążeniu pięty nie ulegnie przeprostowi. Boczne krawędzie protezy są na wysokości kłykci udowych. Znajduje się pasek nadkłykciowy obejmujący udo i chroni przed zsuwaniem się protezy z kikuta.
b) Proteza typu KBM jest to modyfikacja protezy PTB. Polega na podwyższeniu krawędzi bocznych leja do okolicy nadkłykciowej i zastosowanie klina wsuwanego między kłykcie przyśrodkowe w celu zapobiegania zsuwania się protezy.
c) Proteza typu PTS stosowana jest na krótkie kikuty. Przednia krawędź leja sięga ponad rzepkę, a lej trzyma się dzięki przyparciu przedniej krawędzi w okolicy nadrzepkowej po wyprostowaniu kolana, natomiast przeciw ucisk daje krawędź tylna, która podparta jest w okolicy dołu podkolanowego.
AMPUTACJA UDA:
Mechanizmy stawu kolanowego:
a) Po amputacji sposobem Gritti- Stokera. W tym przypadku stosuje się mechanizmy kolanowe typu zawiasowego z bocznymi listwami metalowymi.
b) Amputacje powyżej kolana. W tym przypadku w protezie zamontowany jest sztuczny staw zwykle jednoosiowy, gdzie blokowanie kolana odbywa się pod wpływem przenoszenia ciężaru ciała na protezę.
c) Dobre i drogie mechanizmy stawów kolanowych to: stawy kolanowe pneumatyczne i hydrauliczne. Obecnie mówi się też o kolanie fizjologicznym, gdzie mechanizmem jest tzw. mechanizm policentryczny.
Protezy udowe składają się z:
a) stopy protezowej
b) części goleniowej
c) stawu kolanowego
d) leja udowego
e) zawieszenia dodatkowego
- Lej uda łączy kikut z protezą. Połączenie to musi być pełnokontaktowe
- Górna krawędź leja powinna być tak ukształtowana by guz kulszowy był podparty
- Wewnątrz leja protezy za pomocą odpowiedniego domodelowania stwarza się warunki działania mięśni, które pozostały.
- Wymiary istotne by lej protezy był właściwy:
- odległość guza kulszowego od przedniej powierzchni ścięgien przywodzicieli uda
- odległość krocza od zewnętrznej powierzchni kości udowej w okolicy podkrętarzowej
Sposoby zawieszenia lejów udowych:
1) Pas biodrowy:
a) śląski – przebiega poniżej grzebienia biodrowego strony zdrowej , a zapina się go ok. 5 cm poniżej górnej krawędzi przedniej ściany leja protezy
b) kalifornijski – ma on dwa podwieszenia skórzane, które biegną ukośnie i zapobiegają skręcaniu się protezy, natomiast od tyłu jest trzeci pas elastyczny, który zapobiega zsuwaniu się protezy.
2) Zawieszenia udowe podciśnieniowe – Tutaj w dolnej części leja protezy umieszczony jest zawór powietrzny. Pacjent wkłada kikut w lej przy otwartym zaworze wypychając z niego powietrze i po włożeniu kikuta zawór powietrzny zamyka się.
AMPUTACJA Z WYŁUSZCZENIEM W STAWIE BIODROWYM:
Zaleca się tu protezę dynamiczną kanadyjską, która posiada sztuczny staw biodrowy i kolanowy. Proteza ta działa na zasadzie przesunięcia osi obrotu stawu biodrowego do przodu a osi obrotu stawu kolanowego do tyłu. Wyprost odbywa się za pomocą taśmy elastycznej ograniczającej długość wykroku.
