Z mojego doświadczenia wiem, że praca mięśnia szkieletowego jest ukazywana w uproszczony sposób. Na przykład, bardzo często pomija się ważną rolę powięzi mięśniowej w przenoszeniu skurczu. Można by wnioskować, że cała siła wygenerowana przez mięsień jest przenoszona bezpośrednio na ścięgno. W ten sposób, można w skrócie przedstawić ten schemat:
W miejscu, w którym kończy się mięsień, zaczyna się ścięgno. Ścięgno jest przyczepione do kości. Mięsień się kurczy, ścięgno przenosi siłę skurczu na kość, ruch został wykonany.
Tak wygląda praca mięśni ukazywana społeczeństwu. Schemat jest prawidłowy, ale uproszczony o sieć tkanki łącznej właściwej, która poza ścięgnem występuje również w mięśniu i między innymi posiada udział w przenoszeniu siły, gdyż długość włókna mięśniowego nie odpowiada długości całego mięśnia. Aby więc ruch zaistniał komórki mięśniowe muszą być ‘czymś’ połączone, tą strukturą jest jedna z powięzi mięśniowych – śródmięśna. Nie należy zapominać, że dzięki powięziom jest możliwy niezależny skurcz włókien mięśniowych w obrębie tego samego mięśnia.
Powięź w układzie ruchu, jak również w całym ciele, jest połączoną miedzy sobą siecią pełniąca bardzo ważne funkcje od propriocepcji po usprawnianie procesów odżywczych innych tkanek. Zanim jednak do nich przejdziemy należy wyróżnić struktury powięziowe, które biorą czynny udział w układzie ruchu człowieka.
Zaczynając od struktur, które jeszcze niedawno, były uważane za powięź (tylko te dwie):
Powięź powierzchowna (fascia superficialis, hypodermis, subcutaneous tissue, tela subcutanea, superficial fascia) – Jest to podskórna tkanka łączna luźna. Zawiera włókna elastyczne jak również komórki tłuszczowe. Jej grubość jest zależna od obszaru ciała oraz jest zależna osobniczo. Jest pewnego rodzaju poduszką termiczno-mechaniczną. Wspomaga przesuwanie się skóry względem powięzi głębokiej, dzięki czemu jest to niewidoczne gołym okiem. Na dłoniach i podeszwach stóp powięź powierzchowna przylega do powięzi głębokiej i łączy się ze skórą za pomocą licznych troczków skóry. Poprzez obecność komórek tłuszczowych pełni funkcję termiczną. Umożliwia ruch skóry względem głębiej położonych warstw.
Powięź głęboka (fascia profunda, deep fascia) – Jest to łącznotkankowa błona otaczająca wszystkie mięśnie. Nie zawiera już tkanki tłuszczowej. Formuje przejścia dla nerwów czy chociażby naczyń krwionośnych. Wokół stawów przybiera wyspecjalizowaną formę budując i wzmacniając ścięgna. Jest również miejscem przyczepów dla mięśni. Zazwyczaj zbudowana jest z gęstej, specyficznie zorganizowanej tkani łącznej. Zewnętrzna warstwa powięzi głębokiej jest zazwyczaj powiązana z głęboką warstwą powięzi powierzchownej i tworzy cienką, włóknistą okrywę wokół większości głębiej położonych struktur. Wewnętrzne odgałęzienia tej powięzi tworzą przegrody międzymięśniowe (septa intermuscularia), które rozdzielają grupy mięśni o podobnej funkcji i unerwieniu.
Powięź powierzchowna pozwala mięśniom podczas skurczu się ślizgać pod skórą, natomiast powięź głęboka synchronizuje aktywność motoryczną, w celu wykonywania płynnych, ekonomicznych, bezoporowych ruchów.
Jak również powięzi, które są związane bezpośrednio z mięśniami nazywamy powięziami mięśniowymi (muscle fascia). W jej skład wchodzą: namięsna, omięsna i śródmięsna. Stanowią one ze sobą ciągłość:
Omięsna wychodzi z namięsnej (otacza mięsień), zagłębiając się w głąb mięśnia dzieli go na pęczki. Znowuż kolejne przegrody rozchodzą się od omięsnej otaczając pojedyncze włókna mięśniowe – śródmięsna (Dobrze widoczne na ryc.1). Wszystkie trzy struktury spajają mięsień umożliwiając mu pracę.
Różnicują się między sobą ilością włókien elastycznych czy posiadaniem komórek tłuszczowych. Natomiast razem ze sobą współpracują tworząc sieć, która umożliwia sprawne działanie mięśni. Powięzie mięśniowe działają jak elastyczny szkielet, do którego przymocowane są włókna i wrzeciona mięśniowe. Taka tkanka łączna stanowi ciągłość ze ścięgnami, a jej rolą jest kierowanie i rozprowadzanie siły mięśniowej aktywności. Właśnie dzięki powięziom i ich ciągłości jest możliwa transmisja siły z głębszych do bardziej powierzchownych warstw mięśniowych.
Ryc. 1 Łącznotkantkowe pochewki w mięśniu szkieletowym (według Marieb i wsp., 2010)
Śródmięsna (endomysium) – Otacza pojedyncze włókna mięśniowe. Zawiera dużą ilość włókien retikulinowych. Charakteryzuje się małą ilością włókien elastycznych oraz jest pozbawiona komórek tłuszczowych. Jej grubość oscyluje w zależności od długości mięśnia: zwiększa się gdy długość mięśnia się skraca, a zmniejsza gdy mięsień się wydłuża. Odpowiedzialna jest za łączenie włókien mięśniowych i przesyłanie skurczów przez nie wywołanych . Ułożenie falistych włókien kolagenowych w tej strukturze wydaje się być przypadkowe, lecz włókna układają się w preferowanym kierunku, który ulega zmianie, kiedy mięsień się wydłuża. Łatwo dopasowuje się do tych zmian, natomiast nie może odkształcać się za bardzo, bo osłabiłoby to siłę przekazywania skurczu.
Omięsna (perimysium) – Otacza pęczki włókien mięśniowych. Posiada wiele włókien elastycznych, jak również komórki tłuszczowe i jest grubsza od śródmięsnej. Otacza pęczki włókien mięśniowych formując rury w układzie plastra miodu stanowiąc ciągłością ze ścięgnami i z namięsną. Rury składają się przeważnie z dwóch warstw falistych włókien kolagenowych biegnących w tym samym kierunku w poszczególnej warstwie. Kierunki w każdej warstwie biegną pod kątem około 55º kiedy mięsień jest w pozycji spoczynkowej. Kąt wzrasta kiedy mięsień jest skrócony, a maleje kiedy jest wydłużony (rozciągnięty). Ponadto długie włókna kolagenowe sąsiednich warstw mogą na siebie zachodzić dzięki czemu stanowią spójną całość. Omięsna jest łatwo odkształcalna pod wpływem napięć. Wykazuje małą sztywność podczas rozciągania, dopóki nie dojdzie do granicy, kiedy faliste włókna kolagenowe zostaną naciągnięte i wyprostowane. Pełni ona ważną rolę w przekazywaniu skurczu- przez liczną ilość włókien elastycznych umożliwia niezależną pracę jednostek motorycznych w obrębie mięśnia.
Namięsna (epimysium) – otacza całe, pojedyncze mięśnie, stanowi ciągłość ze ścięgnem wychodząc poza granicę mięśnia jako ścięgno oraz w formie pochewki dla ścięgna. Składa się z włókien kolagenowych oraz włókien elastycznych. Ma bardzo podobną budowę do powięzi głębokiej lecz jest od niej dużo cieńsza. W niektórych miejscach łączy się z powięzią głęboką, w innych natomiast luźno się ślizga. Dostosowuje się do napięć śródmięsnej i wrzecion mięśniowych.
Wracając natomiast do pełnionej roli, powięzi dzięki obecności fibroblastów biorą udział w procesie regeneracyjnym uszkodzonych tkanek poprzez tworzenie tkanki bliznowatej.
Tworzą szlaki przebiegu nerwów oraz naczyń krwionośnych i limfatycznych, które umożliwiają ruchomość zabezpieczając je przed nadmiernym uciskiem innych struktur. Usprawnia to przepływ płynów, czyli pełni ważną funkcję w procesie odżywiania mięśni. Głębokie warstwy powięzi nadają i utrzymują kształt kończyn. Powięź jest bardzo dobrze unerwiona i posiada wiele zakończeń nerwowych.
Należy również wspomnieć o innych ważnych funkcjach, gdyż powięzie nie tylko pełnią funkcję przesyłania siły skurczu, lecz również przyczyniają się zarówno do ograniczenia ruchomości poprzez tworzenie barier, bloczków włóknistych oraz więzadeł jak i do kreowania zharmonizowanego, kontrolowanego ruchu. Głębokie warstwy powięzi wraz z przegrodami międzymięśniowymi i błonami międzykostnymi tworzą rozległe powierzchnie przyczepu dla mięśnia. Co więcej, wykazano, że tkanka łączna może aktywnie uczestniczyć w kontrolowaniu napięcia powięzi.
Ważnym aspektem dotyczącym powięzi w układzie ruchu człowieka jest jej nierozłączność z układem mięśniowym i wzajemne połączenia, jak pisze Thomas Myers: Słowo mięśniowo-powięziowy wskazuje na nierozdzielną naturę tkanki mięśniowej i towarzyszącej jej sieci (powięzi) tkanki łącznej.
Od układu ruchu nie można odseparować układu nerwowego, rola powięzi w układzie nerwowym jest równie duża, co w układzie mięśni szkieletowych.
1. Chaitow L. Techniki nerwowo-mięśniowe, Urban & Partner, Wrocław 2012
2. Drake R. Vogl W. Mitchell A. Gray. Podręcznik dla studentów. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010
3. Marieb E. Wilhelm P. Mallatt J. Human anatomy, Pearson Education, Inc. 2010
4. Myers T. Taśmy anatomiczne. Meridiany Mięśniowo-Powięziowe dla Terapeutów Manualnych i Specjalistów Leczenia Ruchem.Wydanie Drugie. DB PUBLISHING, Warszawa 2010
5. Sawicki W. Histologia, Wydawnicto Lekarskie PZWL, wydanie IV, Warszawa 2005
6. Schleip R. Findley T. Chaitow L. Hujing P. Fascia: The Tensional Network of the Human Body. The science and clinical application in manual and movement therapy, Elsevier Ltd. 2012
7. Stecco L. Manipulacja powięzi w zespołach bólowych układu ruchu, Wydawnictwo ODNOWA, Szczecin 2010
![PZWL: Wiedza na wyciągnięcie ręki [Wykorzystaj Rabat]](https://blog.neoreh.pl/wp-content/uploads/2023/11/ArtykulSponsorowany-350x250.jpg)
