Człowiek guma to nie osoba z nadludzkimi zdolnościami, tylko wrodzoną nadmierną ruchomością stawów. Niezwykła gibkość przestaje być atutem, gdy zaczyna doskwierać ból, z którym wielokrotnie pacjenci zostają zupełnie sami. Jak rozpoznać hipermobilność? Wyjaśnia dr n. med. Joanna Stodolna-Tukendorf, fizjoterapeuta i trener w Pro Pedis.
Hipermobilność polega na wyraźnym przesunięciu zakresu ruchów w kierunku bariery patologicznej. Bardzo długo hipermobilność była bagatelizowana i traktowano ją jako cechę charakterystyczną pacjenta, a nie jednostkę chorobową. Jednak skala problemu (w Polsce od 12 do 24% osób dorosłych), stałe dolegliwości bólowe i inne objawy, często utrudniające codzienne funkcjonowanie, stały się charakterystyczne dla osób z nadruchomością stawów i zmusiły do bliższego przyjrzeniu się schorzeniu.
Co mówią o sobie pacjenci z hipermobilnością?
„Zawsze słyszały, że są wiercipiętami, nie potrafią usiedzieć w jednym miejscu. To cecha charakterystyczna dla osób z hipermobilnością. Nie potrafią znaleźć wygodnej pozycji z powodu szybko narastających dolegliwości bólowych w różnych częściach narządu ruchu” – wyjaśnia dr n. med. Joanna Stodolna-Tukendorf, fizjoterapeuta.
Osoby nastoletnie traktują ją jako swój atut i chwalą się sztuczkami i akrobacjami. Bez większego treningu robią szpagat, przeciągają głowę do prostych kolan, wiążą dłonie na plecach, wykonują tzw. mostek do tyłu, czy przeciągają kciuk do przedramienia. To co w wieku młodzieńczym jest pretekstem do popisów, w dorosłym życiu dostarcza różnych, często nieoczywistych dolegliwości.
Diagnostyka
W piśmiennictwie naukowym możemy znaleźć opisy kilku skal diagnostycznych dla hipermobilności. Do najpopularniejszych należą skala Beightona oraz kryteria Sachse’go. Omówimy te dwie skale wraz z opisem innych objawów, które według dr n. med. Joanny Stodolnej-Tukendorf warto wziąć pod uwagę diagnozując pacjenta.
Skala Beightona
Skala Beightona jest pierwszą skalą wprowadzoną do badań epidemiologicznych obejmujących rozpoznawanie nadmiernej ruchomości stawowej. Najczęściej wykorzystuje się ją w Europie Zachodniej.
Jest to 9-punktowa skala i wymaga wykonania 5 ruchów, czterech pasywnych dwustronnych i jednego aktywnego jednostronnego:
- Bierny przeprost V stawu śródręczno-paliczkowego większy lub równy 90°
- Bierne przyciągnięcie kciuka do dłoniowej powierzchni przedramienia
- Bierny przeprost stawu łokciowego większy lub równy 10°
- Bierny przeprost stawu kolanowego większy lub równy 10°
- Czynne przodozgięcie tułowia i położenie dłoni na podłodze, przy wyprostowanych stawach kolanowych (próba palce-podłoga)
Skala jest łatwa i szybka w wykonaniu, ale niepozbawiona wad. Po pierwsze, pomija liczne stawy mogące ujawnić nadmierną ruchomość, np. staw barkowy, biodrowy, stawy kręgosłupa. Ponadto, skala Beightona nie umożliwia oceny stopnia hipermobilności.
Kryteria Sachse’go uzupełnione przez Kapandji’ego
Skala ta jest stosowana w Polsce. Znacznie obszerniejsza, wchodzi w szczegóły i trafniej ocenia hipermobilność oraz jej stopień, ponadto jej niewątpliwą zaletą jest fakt, że większość testów pokrywa się z badaniem fizjoterapeutyczno-ortopedycznym. Wszystkie testy dla stawów symetrycznych wykonywane są obustronnie. Wynik jest dodatni, gdy hipermobilność dotyczy obu stawów. Hipermobilność konstytucjonalna występuje wówczas, gdy osoba badana uzyska wynik dodani w 7 z 13 testów.
| Test | Ocena |
| 1. Badanie retrofleksji tułowia w pozycji leżącej na brzuchu. Kończyny górne zgięte w stawach łokciowych, dłonie leżą płasko na wysokości barków, przedramiona równolegle do osi długiej ciała. Prostując stawy łokciowe pacjent unosi górną część tułowia powodując przeprost w odcinku lędźwiowym. | Wyprost stawów łokciowych:
A – 120° B – 120° – 90° C – <90° |
| 2. Badanie przodozgięcia tułowia. Pacjent w pozycji stojącej, wykonuje skłon do przodu, stawy kolanowe wyprostowane, stopy złączone, dłońmi sięga do podłogi. | Dotyka podłogi:
A – czubkami palców B – zgiętymi stawami śródręczno-palcowymi C – kładzie całe dłonie, klatka piersiowa przy udach |
| 3. Zgięcie boczne. Pacjent w pozycji stojącej, wykonuje zgięcie boczne. | Pion puszczony z fałdu pachowego tylnego po stronie przeciwnej do zgięcia:
A – dochodzi do szpary pośladkowej B – dochodzi do połowy pośladka po przeciwnej stronie C – wysuwa się poza zarys pośladka |
| 4. Rotacja tułowia. Pacjent siedzi okrakiem na krześle, dłonie splecione na szyi, łokcie złączone. | Rotacja w jedną stronę:
A – < 50° B – 50° – 70° C – > 70° |
| 5. Rotacja głowy i szyi. Pacjent siedzi okrakiem na krześle, ręce splecione z tyłu tułowia, broda przyciągnięta do szyi. | Rotacja w jedną stronę:
A – < 70° B – 70° – 90° C – > 90° |
| 6. Stawy śródręczno-paliczkowe. Dłoń pacjenta leży na stole. Bierne zgięcie grzbietowe stawów śródręczno-paliczkowych. | A – < 45°
B – 45° – 60° C – > 60° |
| 7. Bierne przyciągnięcie kciuka do dłoniowej powierzchni przedramienia. | A – kciuk nie dotyka przedramienia
B – dotyka w nieznacznym stopniu C – dotyka bez trudu / przylega do przedramienia |
| 8. Stawy łokciowe. Pacjent w pozycji siedzącej, kończyny górne zgięte w stawach łokciowych, złączone. Pacjent prostuje kończyny bez rozłączania przedramion. | Wyprost:
A – > 80° B – 80° – 65° C – < 65° |
| 9. Stawy barkowe. Zgięcie horyzontalne. Próba biernego przyciągnięcia łokcia do przeciwległego barku. | A – łokieć do linii środkowej ciała
B – łokieć pomiędzy linią środkową ciała, C – łokieć dotyka przeciwległego barku |
| 10. Stawy barkowe. Łączenie dłoni na plecach, jednej od góry, drugiej z dołu. | A – palce nie stykają się
B – palce dotykają się lub nakładają na siebie do pierwszego paliczka C – całe dłonie nakładają się na siebie |
| 11. Stawy kolanowe. Bierny wyprost lub przeprost kolana w pozycji leżącej na grzbiecie. | A – pełen wyprost
B – przeprost < 10° C – > 10° |
| 12. Stawy biodrowe. Suma biernej rotacji wewnętrznej i zewnętrznej w pozycji leżącej na grzbiecie. | A – < 90°
B – 90° – 120° C – >120° |
| 13. Stawy biodrowe. Bierne odwiedzenie w pozycji leżącej na grzbiecie |
A – < 40°
B – 40° – 50° C – >50° |
A – hipomobilność lub ruchomość prawidłowa
B – niewielka hipermobilność
C – znaczna hipermobilność
Inne objawy hipermobilności
„Oprócz nadruchomości stawów i współistniejących efektów akustycznych jak przeskakiwanie, trzaski, tarcie, chrupnięcia, „strzelanie” w kręgosłupie, hipermobilności towarzyszą inne, często nieoczywiste dolegliwości i wówczas mówimy o zespole hipermobilności konstytucjonalnej (ZHK). Najczęściej pacjenci skarżą się na nawracające dolegliwości bólowe w obrębie mięśni, stawów lub kręgosłupa o zmiennym nasileniu. Szczególnie dokuczliwe stają się po dłuższym przebywaniu w pozycjach statycznych – siedzeniu przy komputerze, jeździe samochodem, dłuższym staniu, a nawet po leżeniu w łóżku” – wyjaśnia dr Joanna Stodolna-Tuknedorf, fizjoterapeuta i trener z Pro Pedis i dodaje – „Hipermobilność może jednak objawiać się także poza narządem ruchu. Najczęściejsą to zmiany dermatologiczne, np. rozstępy, żylaki, pajączki, tendencja do wyborczyn (siniaków) bez mocnego uderzenia, oraz zaburzenia układu sercowo-naczyniowego, np. niewydolność ortostatyczna oraz objawy psychodepresyjne. Te ostatnie są wynikiem stałych dolegliwości bólowych, niepotwierdzonych ani w badaniach laboratoryjnych ani obrazowych, zatem często pacjentom zarzuca się hipochondrię czy symulowanie. Warto być czujnym i przeprowadzić nie tylko rzetelne badanie pacjenta, ale także szczegółowy, pogłębiony wywiad uwzględniający rodzinne występowanie zespołu.”
![PZWL: Wiedza na wyciągnięcie ręki [Wykorzystaj Rabat]](https://blog.neoreh.pl/wp-content/uploads/2023/11/ArtykulSponsorowany-350x250.jpg)
